Η Πανεπιστημιούπολη του Α.Π.Θ.

Από το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο του 1917-21, η οργάνωση της πανεπιστημιούπολης του Α.Π.Θ. σηματοδότησε, με τη συνολική της σύνθεση και με χαρακτηριστικά κτίρια-τοπόσημα, την αστική ταυτότητα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Η κατασκευή των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων λειτούργησε διαχρονικά ως καταλύτης για τις διαδοχικές φάσεις του εκσυγχρονισμού της πόλης και της κοινωνίας. Το βιβλίο εστιάζει στην ανάδειξη της μοναδικότητας της πανεπιστημιούπολης του Α.Π.Θ., ως νησίδας μοντέρνας αστικής και αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Με αυτή την οπτική, η αρχιτεκτονική διευθέτηση σχετίζεται με την ευρύτερη παιδευτική λειτουργία του Αριστοτελείου στο πλαίσιο του ιδιόμορφου αστικού εκσυγχρονισμού της Θεσσαλονίκης, μιας πόλης με διαχρονική, πολυπολιτισμική παρουσία. Η πρώτη εκπαιδευτική χρήση στην περιοχή έγινε με το διδακτήριο που σχεδιάστηκε από τον Β. Ποζέλι το 1888 (κτίριο της σημερινής Παλιάς Φιλοσοφικής Σχολής). Η εικόνα που διαμορφώθηκε, στα 90 έτη συνεχούς λειτουργίας, είχε την αφετηρία της στο πρώτο συνολικό πολεοδομικό σχέδιο του Ε. Εμπράρ (1917-21), που προέβλεπε τη δημιουργία πανεπιστημίου στη σημερινή θέση. Οι οργανωμένες εκλεκτικιστικές (δεύτερο σχέδιο Εμπράρ) και πρωτομοντέρνες προτάσεις (σχέδιο Ν. Μητσάκη) του μεσοπολέμου έδωσαν ελάχιστες υλοποιήσεις. Επικαθόρισαν όμως τις μεταγενέστερες εξελίξεις και αποδείχτηκαν κρίσιμες για τη μακρά διάρκεια του θεσμού, με τις αρχικές διευθετήσεις της ρυμοτομίας και τη γενική διάταξη των εγκαταστάσεων ως ελεύθερων μονάδων στο χώρο. Η σημαντικότερη περίοδος ανάπτυξης χαρακτηρίστηκε από τις αμιγείς επιτεύξεις του μεταπολεμικού μοντερνισμού, που έδωσαν το κυρίαρχο στίγμα στο σύνολο σχηματίζοντας μια νησίδα μοντέρνας σύνθεσης, με μοναδικά έργα αρχιτεκτόνων όπως οι Π. Καραντινός, Ν. Κακούρης, Κ. Παπαϊωάννου και Κ. Φινές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι πρόσφατοι μετανεωτερικοί πειραματισμοί και οι χωρικές συνθέσεις. Επιχειρώντας να υπερβεί τις συμβατικές προσεγγίσεις, η διερεύνηση δοκιμάζει δύο παράλληλες αναγνώσεις. Στη σύνθετη αφήγηση του πρώτου μέρους προστίθεται η εστιασμένη παρουσίαση 15 επιλεγμένων συγκροτημάτων. • Ο Νίκος Καλογήρου είναι καθηγητής και πρόεδρος στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ.