Το Άγιον Μανδήλιον

Η έκδοση παρουσιάζει τη μακρά ιστορική διαδρομή του “Αγίου Μανδηλίου”, της αχειροποίητης εικόνας του Χριστού, στη φιλολογική γραμματεία και τις εικαστικές τέχνες. Η ιστορία της συγκεκριμένης λατρευτικής εικόνας είναι σύνθετη και πολυδιάστατη. Η διαδρομή της αρχίζει στην Έδεσσα της Συρίας κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, συνεχίζεται το 944 στην Κωνσταντινούπολη και καταλήγει μετά το 1204 στη Δύση, στο Παρίσι. Παρά τη μεταφορά του κειμηλίου αυτού στη Δύση και την απώλειά του το 1792 κατά τη Γαλλική Επανάσταση, η παρουσία του στη λατρευτική πράξη και κατά συνέπεια και στην καλλιτεχνική πράξη της Ανατολικής Εκκλησίας, είναι όχι μόνο συνεχής αλλά και πολύ πιο έντονη στο εικονογραφικό πρόγραμμα των μνημειών της εποχής των Παλαιολόγων και της μεταβυζαντινής περιόδου. Το “Άγιο Μανδήλιο” με τη μεταφορά του στην Κωνσταντινούπολη μετατρέπεται από ένα τοπικό λατρευτικό κειμήλιο σε πανορθόδοξο και στη συνέχεια σε πανχριστιανικό. Στην παρούσα μονογραφία επιχειρείται η ανάδειξη της πολλαπλής σημασίας της αχειροποίητης εικόνας του Χριστού που σχετίζεται με θεολογικά, καλλιτεχνικά, ιδεολογικά και πολιτικά ζητήματα, τα οποία μορφοποιούν, μέσα από έναν ενδιαφέροντα διάλογο της εικόνας με τον λόγο, τη θρησκευτική συνείδηση των χριστιανικών πληθυσμών όχι μόνο σε περιοχές της ανατολικής Μεσογείου και της δυτικής Ευρώπης, αλλά και του κόσμου των Σλάβων. Η έρευνα για την πράγματι σύνθετη και συχνά «αινιγματική» κυρίως όμως περιπετειώδη πορεία της εικόνας του “Αγίου Μανδηλίου” στην ιστορία, αλλά και στη λατρευτική πράξη της Εκκλησίας, ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης κατά τη διάρκεια των διδακτορικών ερευνών του συγγραφέα σχετικά με την εικονολογία τη Βυζαντινής τέχνης. Τα επόμενα χρόνια η έρευνα συνεχίστηκε στην Ελλάδα όπου άρχισε να συγκεντρώνεται το εικαστικό υλικό, με επιτόπια έρευνα στα μνημεία κυρίως της Ελλάδας (Άγιον Όρος, Αθήνα, Θεσσαλία, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Θράκη, Δυτική Μακεδονία). Η συλλογή της σχετικής βιβλιογραφίας και η καταγραφή των πηγών έγινε σε ελληνικές βιβλιοθήκες και το 2015 στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Βιέννης. • Ο Γεώργιος Χρ. Τσιγάρας είναι αναπληρωτής καθηγητής της Ιστορίας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας της Σχολής Κλασσικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δ.Π.Θ.