Αρμένιοι και Έλληνες στις μεγάλες κρίσεις του ανατολικού ζητήματος (1856-1914)

Το Αρμενικό Ζήτημα αναδύθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, διεθνοποιήθηκε στα 1877-1878, κορυφώθηκε στην αιματηρή δεκαετία του 1890, αναθερμάνθηκε διπλωματικά στο τέλος των βαλκανικών πολέμων (1913) και «λύθηκε» με τρόπο φρικαλέο στη διάρκεια του Α′ Παγκοσμίου Πολέμου. Η τελευταία περίοδος απασχόλησε το μέγιστο τμήμα της σχετικής βιβλιογραφίας: όσα γράφτηκαν για τα προγενέστερα συνιστούν μάλλον εισαγωγικά κεφάλαια στην εξιστόρηση της Γενοκτονίας του 1915-1916. Ήταν εύλογο οι ερευνητές, Αρμένιοι και ξένοι, να στραφούν στα γεγονότα του Μεγάλου Πολέμου όχι μόνο επειδή αυτά είχαν μεγαλύτερη και δραματικότερη κλίμακα, αλλά και επειδή άφησαν σημάδια ανεξίτηλα στη μετέπειτα τύχη τόσο –κατά κύριο λόγο– του αρμενικού έθνους όσο και των άλλων συνοίκων λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χριστιανικών και μουσουλμανικών. Στο συγκριτικό πεδίο η σχετική με τους Έλληνες και τους Αρμενίους ιστοριογραφία χαρακτηρίζεται από προκλητική μονομέρεια: οι μελετητές που προσεγγίζουν τη μια πλευρά αγνοούν επιδεικτικά την άλλη ή περιορίζονται σε περιστασιακές και επιφανειακές αναφορές στην κοινή μοίρα των δυο «αδελφών» λαών και μάλιστα μόνο κατά την έσχατη, καταστροφική και για τους δυο, μικρασιατική φάση του Ανατολικού Ζητήματος. Ωστόσο η αλληλεπίδραση στα αρμενικά και ελληνικά εθνικά προβλήματα, που ήταν και μακροχρόνια και πολυεπίπεδη, δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί με γενικόλογες αναφορές. Φιλοδοξία του παρόντος βιβλίου είναι να «σπάσει» την ιδιόμορφη αυτή ιστοριογραφική εσωστρέφεια, με την καταγραφή των θεμελιωδών τουλάχιστον ιστορικών παραγόντων που διασύνδεσαν την ανέλιξη του αρμενικού με το ελληνικό εθνικό φαινόμενο σε μιαν από τις κρισιμότερες και για τις δυο εθνότητες περιόδους της ιστορίας τους. • Ο Ι. Κ. Χασιώτης είναι Ομότιμος Καθηγητής της Νεότερης Ιστορίας στο ΑΠΘ. Έχει δημοσιεύσει 16 βιβλία και περισσότερα από 200 άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά και ειδικούς τόμους. Από τον εκδοτικό οίκο University Studio Press εκδόθηκαν: Mεταξύ οθωμανικής κυριαρχίας και ευρωπαϊκής πρόκλησης (2001) και (με την επιμέλειά του) τα συλλογικά Oι Έλληνες της Pωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης (1997) και Η Αρμενική Κοινότητα της Θεσσαλονίκης (2005).